Melatonine en je baby – kind: hoe dit nu écht zit

Auteur: Stephanie Molenaar, 30 december 2023

Het is een beetje ‘hip’ geworden: melatonine, het slaaphormoon. Van kinderen die in slaap worden geholpen dankzij dat potje met pilletjes tot de baby’s die je zou moeten slaaptrainen in de avonden of nacht omdat je dan juist zo lekker op dat slaaphormoon kunt meevaren. Vooropgesteld: het is niet alleen lariekoek, je doet er meer kwaad mee dan goed. Dat is dan duidelijk. Maar hoe zit het dan met melatonine? Hoe produceren baby’s dit slaaphormoon? Kun je dit wel stimuleren? Hoe krijg je dan wel slaap? In dit artikel de antwoorden.

Hoe werkt slaap?

Om te kunnen slapen doen we meer dan alleen onze ogen sluiten. Het is een proces waar het lichaam eigenlijk de hele dag mee bezig is. Niets voor niets hebben we het over een slaap-waakritme en een biologische klok: slapen is de tegenhanger van waken en je hebt beiden nodig, dit wordt weer gereguleerd door die biologische klok van circa 24 uren en die klok weet hoe laat het is dankzij diverse ‘zeitgebers’ (tijdgevers) waarbij je maaltjes, donker/licht en beweging bepalend zijn. Hierdoor maakt het lichaam hormonen aan die passen bij de tijd van de dag op jouw lokatie, waarmee je dus wakker wordt als het licht wordt en gaat slapen als het donker is.

Echter, slaap is geen kant-en-klaar pakket maar een groeiproces. Een jonge baby slaapt daarom anders dan een oudere baby, dreumes, peuter, kind, tiener, jongvolwassene, volwassene en zo verder want de ontwikkeling gaat door tot je goed en wel geriatrisch bent. Mannen daarin ook weer anders dan vrouwen en de zwangere of borstvoedende vrouw weer anders. Om het nog even wat ingewikkelder te maken speelt je lokatie en het seizoen en ook je fysieke gestel en een stukje erfelijkheid een rol. Dan snap je wel dat slaap niet zo simpel is en daarmee een oplossing ook niet. Dat maakt een potje pillen dus al lariekoek en een ‘one size fits all’ aanpak ook.

Hoe slapen baby’s dan?

Een baby slaapt al in de buik, mede dankzij mama’s melatonine die gewoon door de placenta heen gaat. Maar na geboorte wordt een dosis melatonine meegeleverd en vervolgens neemt de moedermelk het over (hier zit melatonine in). Direct na geboorte wordt de pijnappelklier geactiveerd bij baby waarmee melatonine kan worden gemaakt, maar zie dit als een pril zaadje dat net is gezaaid en dus nog lang geen bloemetje is: het stelt dus nog niets voor. Dat komt allemaal pas zodra baby een circadiane ritme (24-uursklok) heeft, zo rond de zes weken, en deze goed en wel heeft kunnen matureren. Dat duurt wel even. Pas tussen de 1-3 jaar krijg je de hoogste nocturne waarden (in de nacht).

Hoe slapen baby’s dan? Enerzijds op slaapdruk (moeheid) wat zich opbouwt. Hier komen de wakkertijden vandaan, gestoeld op weer een ander ritme namelijk het ultradiane ritme: de opbouw is maximaal op 45-60-90 minuten tot de leeftijd van ca. acht maanden. Er mag dan slaap volgen omdat het vatje simpelweg vol zit. Door dit vatje te legen (met slaap) kan een baby groeien (letterlijk) en ook weer leren tijdens wakker zijn. Anderzijds is slaap ook gewenning (slapen doet slapen) en gewennen kost simpelweg tijd. Tot slot is er de meegeleverde melatonine of de melatonine in voeding of borstvoeding.

Timeline baby

• 0-3 weken: Baby slaapt op de meegeleverde melatonine, maar vooral en ook op slaapdruk.
• 6-8 weken: De melatonine productie komt op gang, dankzij actief worden 24-uursklok en een goed dag- en nachtritme.
• 9-12 weken: Er wordt goede productie gedraaid en het melatonine niveau piekt tussen 02:00 – 10:00 in de ochtend. Dit betekent inderdaad dat je baby in de ochtend vaak beter slaapt (inclusief dat eerste slaapje van de dag).
• 24 weken: Het niveau zit nu ongeveer op 25 procent van dat van een volwassene (zie hier het verschil en dat dit allemaal een groeiproces is).

Melatonine en voeding

Het proces is eigenlijk nog mooier. Een baby slaapt dus anders tot er genoeg melatonine gemaakt kan worden en om die periode te ondervangen heeft Moeder Natuur borstvoeding voorzien van melatonine. En die melatonine is circadiaan, ofwel volgt ook die 24-uursklok. Op sommige momenten van de dag wil je immers meer wakker zijn, waar je op andere momenten slaperig mag worden. Nu helpt juist die melatonine in borstvoeding bij het tot stand komen van het slaap-waakritme tot baby’s eigen circadiane ritme matureert en het kan overnemen.

Borstvoeding wisselt van samenstelling gedurende de nacht. Het is je vast bekend dat moedermelk soms meer vet of vocht bevat, maar dit is ook betreft hormonen zo. In de nacht bevat moedermelk meer melatonine (rond 03:00 zelfs 10 keer meer). Niet voor niets is die borst vaak een slaapmiddel.

Voeding stimuleert echter ook. Mits die voeding tryptofaan bevat (een voorloper van melatonine). Dus zodra die vaste hapjes op tafel komen kun je hier rekening mee houden. Denk aan bananen, melk, havermout, kwark, kalkoen, kip e.a.

Ook de ‘geijkte adviezen’ als op een vaste tijd opstaan, slapen in een ritme conform leeftijd, blootstellen aan licht in de ochtend, geen fel licht in de avond en zo verder zijn hierop gestoeld: enerzijds zetten ze die 24-uursklok steeds gelijk én werk je aan de gewenning, anderzijds borg je de aanmaak van de juiste hormonen (cortisol als het licht is en melatonine zodra het schemert).

Wonderpillen?

De melatonine in een potje is niet de melatonine in je lijf. En het is ook geen pil die je instant slaap geeft, de timing van inname mag secuur en überhaupt wil je alleen melatonine suppleren onder begeleiding van een arts. Soms is die productie namelijk niet optimaal, maar dat is echt soms en laat dit aan een arts over. Het is geen ‘baat het niet dan schaadt het niet’ om de simpele reden dat je met een verkeerde timing er goed naast kunt zitten en zo weer (nieuwe) slaapproblemen creëert en je zit te morren in een perfect slaapsysteem, die 24-uursklok die zoveel meer regelt dan slaap alleen. Gewoon niet doen.

Trainen in de avond en nacht?

Sommige slaapmethoden werken met trainen in de avond of nacht omdat je zo zou meevaren op die melatonine en het jezelf dus een beetje makkelijker maakt. Het tegendeel is waar, want aan het einde van de dag is iedereen moe en hier nog even de mouwen gaan opstropen, geduldig zijn, oppakken en weer neerleggen, gaan wachten op een stoel of in de hal: doe het maar even. Vervelender nog is dat juist deze insteek getuigt van weinig kennis van het slaapsysteem bij de kleintjes. Want hoe kun je meevaren op melatonine als dit nog niet of niet voldoende wordt aangemaakt? Waarom zou dit beter zijn als slaap meer is dan melatonine alleen? Hoe ga je dit dan doen als er geen moedermelk wordt gegeven en er nog geen vaste hap is? Hoe pak je dit dan in de zomer aan als het tot laat licht is en een kiertje licht al voldoende is om melatonine te verminderen? Hoe zorg je er bovendien voor dat ouders voldoende kwalitatieve slaap krijgen om het allemaal te rooien? Waarom zou je überhaupt trainen als je zoveel (moois) kunt doen met het vormen van slaap door juist in te spelen op alles wat slaap behelst in plaats van alleen die focus op dat inslaaphormoon?

De nacht is een spiegel van de dag

Trek je de dag goed, dan zie je dit terug in de nacht. Zo kun je vaak al minimaal de helft van de slaapissues wegstrepen en dat scheelt weer nachtrust en tranen. Bovendien is alles gestoeld op dat circadiane ritme: dus juist overdag slapen in een ritme naar leeftijd, werken met licht / donker, eetmomenten, aandacht en een handje helpen om te kunnen slapen zodat de gewenning erin komt (samen met de juiste slaapgewoonten): dat werkt gewoon fijner overdag omdat er dan licht is, een wandeling mogelijk is, extra handjes je kunnen helpen en ga zo maar door.

De meeste consulten die ik in de afgelopen 19 jaar heb gedaan behelsden een wens om baby betere nachten te laten doen. En juist die nacht is binnen Droomritme de laatste stap. Omdat je eerst je bouwstenen goed wilt stapelen, in cement wilt gieten. Omdat je juist zo in de nacht alleen nog maar puntjes op de i hoeft te zetten en dit zoveel scheelt voor ouders. Omdat baby’s ook en juist nachtvoedingen nodig hebben, naast contact en geborgenheid en omdat het doodnormaal is om niet hele nachten door te slapen: doorslapen is een langere blok slaap van ca. vijf uren en dit doen baby’s vaak in de avond ;-)

Dus slaapt je kleintje niet optimaal? Grijp niet naar melatonine of Quick fixes, een grote puzzel bestaat immers uit meer dan 1 klein puzzelstukje. Verdiep je in de werking van slaap (per leeftijd!), werk juist met waar het slaapsysteem in zijn geheel mee werkt, doe je onderzoek, ook betreft met wie je samenwerkt, en vaar op je gevoel. Wat je nu zaait ga je immers straks oogsten.